De professional doctorate is een nieuw, ambitieus opleidingsprogramma in het hbo, vergelijkbaar met de PhD aan universiteiten, maar wel met een duidelijk eigen profiel. Wat maakt de PD uniek?

Frank: Met als uitgangspunt ‘gelijkwaardig maar verschillend’ hebben we echt een eigen profiel gecreëerd voor de professional doctorate. Dat profiel wordt mooi samengevat in het motto dat we voor de PD bedachten: Leren interveniëren in complexe praktijken. Elk woord in deze slogan is belangrijk, maar wat de PD uniek maakt is de verandering in de beroepspraktijk die moet worden gerealiseerd.

Maartje vult aan: In een PD-traject moeten nieuwe kennis en oplossingen echt samen met de beroepspraktijk worden ontwikkeld en ook landen in de specifieke beroepscontext. De PD weerspiegelt zo heel goed het praktijkgerichte karakter van het hbo. De kandidaat wordt begeleid door een lector én ook door twee praktijkbegeleiders. Die nauwe betrokkenheid van de beroepspraktijk vergroot de kans dat een uiteindelijke toepassing ook tot vernieuwing en verandering gaat leiden in de praktijk.

Frank: Dit vraagt echt het nodige van de PD-kandidaten. Daar waar bij de PhD de focus traditioneel wat meer ligt op de ontwikkeling tot ‘professioneel en zelfstandig onderzoeker’ vinden wij het belangrijk dat de PD-kandidaat tijdens het traject zich tenminste ontwikkelt in vier rollen: die van innovator, change agent, professional en onderzoeker.

Wat maakt de professional doctorate aantrekkelijk voor mensen die al in de beroepspraktijk aan de slag zijn?

Maartje: Professionals weten door hun praktijkervaring heel goed wat er beter kan en moet, wat precies het probleem is. Met een PD-traject kunnen zij met dat concrete probleem aan de slag en niet alleen hun eigen werk, maar ook het werk van andere collega’s in hun vakgebied verbeteren. En daar hebben eindgebruikers zoals patiënten, burgers, consumenten ook weer profijt van.

Frank: En dat trekt de PD ook aan, mensen die graag impact willen maken. Professionals die de wereld een beetje mooier willen maken, die zich graag verder ontwikkelen en die met de PD een nieuw soort professionaliseringstraject tot hun beschikking hebben.

Maartje: Ik noem graag nog expliciet de professionals in het mkb. Om te kunnen blijven concurreren met andere, ook internationale, mkb-bedrijven moet het mkb constant innoveren. Alleen theoretische inzichten zijn daarbij voor het mkb vaak niet direct bruikbaar. Het gaat juist om de vertaalslag van theorie naar praktijk en daarin kan een PD-kandidaat heel veel betekenen.

Als kwartiermaker en programmamanager hebben jullie allebei een sleutelrol in het succesvol in de praktijk brengen van de professional doctorate. Wat maakt het interessant om dit pionierswerk te doen?

Frank: Van het begin af aan ben ik betrokken bij de ontwikkeling van een eigen derde cyclus in het hbo. Al snel hebben ik en de collega’s die het plan van aanpak hiervoor hebben ontwikkeld, onszelf de opdracht gesteld om echt een doctoraatstraject te ontwikkelen passend bij het hbo, maar wat zich qua omvang en niveau kan meten met de PhD bij universiteiten. En dat lijkt goed gelukt!

Voor het borgen van de kwaliteit en het uitvoeren van de pilot dachten we dat goed zou zijn om met domeinen te werken, bijvoorbeeld Energie & Duurzaamheid of Gezondheid & Welzijn. Collega’s van de 25 deelnemende hogescholen hebben met elkaar gewerkt aan opleidingsprogramma’s per domein en met elkaar nagedacht over wat een PD-kandidaat na vier jaar moet kennen en kunnen. In de eerste jaren stond er geen structurele financiering tegenover en toch is dit gelukt. Grotendeels op basis van persoonlijke motivatie en betrokkenheid. Echt heel indrukwekkend.

Maartje: Als SIA nemen we deel aan allerlei overleggen binnen het pilotprogramma van de PD en dat verloopt heel prettig en constructief. Samen vormen we één grote learning community. We denken nu bijvoorbeeld al na over de bekostiging van de PD na de pilotfase. Die nauwe samenwerking tussen SIA, de VH en alle deelnemers in de pilot vind ik heel waardevol.

Frank sluit daar volmondig bij aan: Het was en is, echt een feestje om dagelijks samen te werken! We hebben met elkaar onder grote tijdsdruk heel hard gewerkt, bijvoorbeeld om de regeling voor financiering van PD-kandidaten gereed te maken. Complimenten voor de collega’s bij Regieorgaan SIA die hun uiterste best hebben gedaan om deze nieuwe en vreemde eend in de SIA-bijt te accommoderen.

De pilot loopt van 2023 tot 2029. Hoe staat de PD er op dit moment voor en wat zijn de volgende stappen?

Frank: De pilot loopt echt in sneltreinvaart. We hadden afgesproken dat kandidaten in de pilot tijdens de eerste vier jaar kunnen starten met hun project. We zijn alweer over de helft van die startperiode en inmiddels zijn er 61 kandidaten bezig met hun traject.

Maartje: In november 2024 kwam het rapport De Staat van de PD uit. Hierin concludeert de kwaliteitscommissie van de pilot dat de PD er goed voor staat. Tegelijkertijd duurt de pilot nog even. Het waarmaken van wat we beloofd hebben beschouw ik als een van de belangrijkste stappen de komende tijd. Er is een stevig kwaliteitszorgkader ontwikkeld met relevante uitgangspunten en kwaliteitsstandaarden. Lukt het om daaraan te voldoen en kunnen we dat voldoende aantonen? Monitoring en evaluatie worden heel belangrijk de komende jaren en daar hebben we als Regieorgaan SIA ook een belangrijke rol in.

Frank: We proberen van elkaar te leren hoe we kandidaten beoordelen en begeleiden en wat kandidaten aan het eind van hun traject moeten opleveren om aan te tonen dat ze voldoen aan het doctoraatsniveau. Tegelijkertijd zijn we met het ministerie van OCW bezig om te zorgen dat de professional doctorate verankerd kan worden in de wet. De PD wordt dan een vast onderdeel van het opleidingenportfolio dat hogescholen kunnen aanbieden. Deze wettelijke verankering is echt cruciaal om de professional doctorate op een nog hoger plan te krijgen en vooral ook het werkveld structureel te laten aanhaken.

De professional doctorate heeft veel belanghebbenden, denk aan domeinen, lectoren, het werkveld, beleidsmakers en andere kennisinstellingen. Hoe dragen zij bij aan het succes en de ontwikkeling van de pilot, en wat zou volgens jullie nog versterkt kunnen worden?

Maartje: Ze zijn allemaal van cruciaal belang voor het slagen van de pilot, en om de PD wettelijk verankerd te krijgen. Ieder vanuit de eigen rol. Lectoren zijn belangrijk in de begeleiding en werving van PD-kandidaten, terwijl het werkveld weer bijdraagt aan het succes door bijvoorbeeld kandidaten en praktijkbegeleiders beschikbaar te stellen en het PD-onderzoek te faciliteren.

Frank: Omdat de PD in Nederland op deze manier nog niet bestond en lectoren veelal gepromoveerd zijn aan universiteiten, is het belangrijk de neuzen dezelfde kant op te krijgen, zodat iedereen beseft dat een PD-traject toch echt iets anders is dan een promotie aan een universiteit. Dat blijft een gezamenlijke inspanning vragen van alle betrokkenen bij de pilot.

Maartje: We zien steeds meer kandidaten vanuit de beroepspraktijk instromen bij de PD, maar we kunnen nog meer doen om de bekendheid van de PD in het werkveld te vergroten. Dit jaar organiseren we een werkbezoek voor relevante beleidsmakers en vertegenwoordigers uit het werkveld om hen te informeren over – en hopelijk te enthousiasmeren voor – de professional doctorate.

Frank: Wat ik nog belangrijk vind om te noemen, het is een pilot, dus we mogen met elkaar experimenteren, dingen uitproberen en van elkaar leren, maar tegelijkertijd willen we wel de kwaliteit en het niveau bewaken. Die balans bewaken tussen het leren en innoveren enerzijds en het verantwoorden en bijsturen anderzijds is spannend en uitdagend!